Sucho w ustach (kserostomia) – przyczyny

Autor: Monika Majewska – www.poradnikzdrowie.pl
 
Leki i narkotyki

Najczęstszą przyczyną suchości w jamie ustnej są leki – zwykle przeciwdepresyjne, przeciwwymiotne, antyhistaminowe, neuroleptyki i przeciwlękowe. Inne preparaty, które mogą spowodować uczucie suchości w ustach, to m.in. te stosowane w leczeniu choroby Parkinsona, leki rozszerzające oskrzela czy diuretyki (leki moczopędne).

Do braku śliny w ustach mogą doprowadzić także środki odurzające, takie jak marihuana i metamfetamina. Rozpowszechnienie stosowania tego ostatniego narkotyku spowodowało wzrost częstości występowania zaawansowanej próchnicy, która jest wynikiem suchości w jamie ustnej po metamfetaminie (ang. meta-mouth). Niszczenie zębów dodatkowo nasilane jest przez zgrzytanie zębami (bruksizm) i zaciskanie zębów, co jest powodowane działaniem narkotyków.
  

Chemioterapia

Bardzo częstą przyczyną suchości jamy ustnej jest stosowanie również leków przeciwnowotworowych. W trakcie chemioterapii nowotworów występuje nasilona suchość i stan zapalny jamy ustnej, ale zaburzenia te ustępują zwykle po zakończeniu leczenia.
 

Radioterapia głowy i szyi
 
Napromieniowanie ślinianek podczas radioterapii nowotworów głowy i szyi często powoduje znaczną suchość w jamie ustnej. Po dawce promieniowania 5200 cGy występuje ciężka, nieodwracalna suchość! Mniejsze dawki mogą powodować zaburzenia przemijające.
 

Choroby układowe
 
Choroby ślinianek są przyczyną suchości w jamie ustnej tylko wtedy, gdy wszystkie gruczoły ślinowe objęte są procesem chorobowym. Tak jest np. we wrodzonym niedorozwoju ślinianek, jednak jest to niezmiernie rzadko diagnozowana choroba. Znacznie częściej dysfunkcja wszystkich ślinianek pojawia się w zespole Sjogrena. W przebiegu choroby charakterystyczna jest nie tylko suchość w jamie ustnej, lecz także oczu. Wówczas pojawia się uczucie piasku pod powiekami, pieczenie oczu i przekrwienie spojówek.
 
Inne choroby układowe, które mogą powodować zmniejszone wydzielanie śliny lub jej brak, to:
 

• kamica nerkowa i ostra niewydolność nerek
• nadczynność tarczycy
• RZS
• toczeń rumieniowaty
• hiperkalcemia
• twardzina
• amyloidoza – to nieuleczalna choroba, w przebiegu której dochodzi do odkładania się w komórkach różnych narządów białka, doprowadzając do jego dysfunkcji
• trąd to zakaźna choroba tropikalna, która objawia się osłabieniem i drętwieniem mięśni, a czasami brakiem czucia w kończynach. Ponadto na powierzchni skóry pojawiają się szorstkie owrzodzenia
• sarkoidoza to choroba autoagresywna, której objawy są zróżnicowane. Poza suchością w jamie ustnej mogą pojawić się nadwrażliwość oczu, trwałe uczucie zmęczenia, suchy kaszel, drobne i uciążliwe uszkodzenia skóry czy zamazane widzenie
• gruźlica – najbardziej charakterystycznym objawem choroby jest kaszel – początkowo suchy, a następnie z odkrztuszaniem plwociny
• cukrzyca – gdy jest niewyrównana, może sprawić, że pojawia się żywoczerwona błona śluzowa jamy ustnej, która pokryta jest zaschniętymi pasmami śluzu;
• zakażenie HIV i AIDS

 
Suchość w jamie ustnej może pojawić się także w przebiegu chorób gorączkowych, wymiotów i biegunek (w wyniku odwodnienia).

Pielęgnacja jamy ustnej w chorobie nowotworowej

Autor: www.forumonkologiczne.pl
 

Jama ustna to pierwszy odcinek układu pokarmowego, w którym przyjmowany pokarm jest rozdrabniany, nawilżany i wstępnie trawiony. Wszystkie te funkcje możliwe są dzięki odpowiedniej budowie jamy ustnej.
 
Pojawiające się zmiany chorobowe najczęściej dotyczą języka, zębów i błony śluzowej. Celem zabiegów pielęgnacyjnych jamy ustnej wśród pacjentów poddawanych leczeniu przeciwnowotworowemu jest przede wszystkim usunięcie resztek pokarmowych, które mogą powodować zmiany chorobowe. Do chemioterapeutyków o największym ryzyku zapalenia błony śluzowej należą antymetabolity: metotreksat, 5-fluorouracyl, kapecytabina oraz tegafur.
 
 

W trakcie leczenia onkologicznego (głównie radioterapii) należy w szczególny sposób zadbać o higienę jamy ustnej poprzez:

• Szczotkowanie zębów 3 x dziennie bardzo miękką szczoteczką najlepiej z włosia nylonowego. Szczoteczka powinna być regularnie wymieniana. Wskazane jest także używanie nici dentystycznych,
• Regularne płukanie jamy ustnej obojętnymi płynami (5 x dziennie) – np. solą fizjologiczną lub roztworem sody oczyszczonej – jedna łyżeczka rozpuszczona w ½ szklanki przegotowanej wody. Należy unikać gotowych płukanek do jamy ustnej na bazie alkoholu, gdyż mogą dodatkowo niepotrzebnie podrażnić śluzówkę,
• Czyszczenie wodą z mydłem i dokładne płukanie ruchomych uzupełnień protetycznych po każdym posiłku. Podczas przerwy nocnej należy je przechowywać w suchym perforowanym pojemniku.
   

Często oprócz odczynu zapalnego w jamie ustnej dochodzi do rozwoju stanów grzybiczych, które można leczyć zarówno miejscowo, jak i systemowo; miejscowo – roztwory nystatyny stosowane do pędzlowania jamy ustnej oraz nakrapiane na dośluzówkową powierzchnię ruchomych uzupełnień protetycznych, systemowo zaleca się stosowanie flukonazolu w dawce ok. 100-200 mg/dobę.
 

Do pielęgnacji jamy ustnej potrzebne są:

• miękka lub średnia szczoteczka do zębów,
• kubek z letnią,
• przegotowaną wodą,
• ręcznik do wytarcia twarzy,
• gaziki niejałowe,
• szpatułki,
• środek do płukania jamy ustnej oraz pasta do zębów,
• ewentualnie pojemnik na protezę.

 
W przypadku osób, które nie są w stanie same dokonać pielęgnacji jamy ustnej – osoba do pomocy.

Podstawowym sposobem walki z candidą jest ograniczenie spożywania węglowodanów, całkowite wyeliminowanie z diety cukru (można go zastąpić naturalnymi substancjami słodzącymi, np. ksylitolem czy stewią) oraz nabiału (stanowiącego pożywkę dla grzybów). W odstawkę idą też pokarmy odgrzewane, będące siedliskiem bakterii, żywność przetworzona, z dodatkiem konserwantów, wspomagana hormonami. Ważne jest unikanie grzybów, serów pleśniowych i produktów tworzonych w procesie fermentacji, ale również niektórych owoców i warzyw (tych szczególnie zagrożonych rozwojem pleśni). Z diety wyklucza się również wino, szampana, piwo oraz ocet.
Dieta osoby chorej na kandydozę powinna opierać się w głównej mierze na warzywach oraz bezglutenowych produktach spożywczych – również tych zwiększających sprawność układu odpornościowego, a więc bogatych w przeciwutleniacze (np. pomidory, buraki, marchew, szpinak).
W odbudowie mikroflory jelitowej bardzo pomocna jest witamina H, której doskonałym źródłem są orzechy włoskie, ziemne, mąka sojowa, brązowy ryż, ale też warzywa: szpinak, marchew, pomidory.
 

Ponadto do produktów wspomagających domowe oczyszczanie organizmu z grzybów zaliczamy:

• czosnek – spożywanie 2-4 surowych ząbków czosnku dziennie pomaga skutecznie walczyć z grzybami candida. Wszystko ze względu na naturalnie występującą w czosnku allicynę, która ma właściwości przeciwgrzybiczne,
• olej kokosowy – zawiera kwas kaprylowy, który ma działanie przeciwgrzybiczne i zapobiega rozrastaniu się grzybów candida oraz ich replikacji,
• ocet jabłkowy – jedyny ocet dozwolony w diecie zwalczającej grzyby candida. Bogaty w enzymy, które pomagają rozkładać drożdżaki i hamują ich rozrost,
• olejek z oregano – uznawany za jeden z najskuteczniejszych środków przeciwdrobnoustrojowych, skuteczny w walce ze wszystkimi gatunkami drożdży,
• imbir – wspomaga wątrobę, podczas gdy ciało pozbywa się grzybów candida,
• oliwa z oliwek, siemię lniane, awokado – czyli żywność bogata w polifenole, antyoksydanty skuteczne w walce z candidą,
• brokuły, brukselka, kapusta, rzodkiewka, rukola – warzywa bogate w izotiocjaninany, atakujące grzyby candida,
• olejek cytrynowy – ma łagodne właściwości przecigrzybiczne, pomaga w detoksykacji wątroby, która jest głównym narządem walczącym z grzybami candida,
• cynamon – działa przeciwzapalnie i przeciwgrzybicznie,
• goździniki – zawierają eurgenol – olejek eteryczny będący skutecznym środkiem przeciwgrzybicznym,
• soda oczyszczona – zmienia środowisko organizmu z kwasowego na zasadowe, którego nie tolelerują grzyby. Wystarczy spożywać łyżeczkę sody oczyszczonej rozpuszczonej w wodzie codziennie, pół godziny przed posiłkiem. Kuracja nie powinna trwać dłużej, niż 3 tygodnie.

Patologie błony śluzowej jamy ustnej oraz inne zmiany w układzie stomatognatycznym

Autor: Dypl. Hig. Stom. Aneta Figzał
 
 

Błona śluzowa jamy ustnej jest swego rodzaju „ekranem”, na którym mogą pojawić się sygnały – często nawet jako jedne z pierwszych, wskazujące na toczące się w organizmie zaburzenia ogólnoustrojowe.

Coraz częściej zwraca się uwagę na zależność między stanem zdrowia jamy ustnej a stanem ogólnym pacjenta i ta świadomość nakłada na nas wielką odpowiedzialność i zmusza do czujności w wykrywaniu oraz dokładności w ocenie zauważonych zmian. Obecnie często pierwszą osobą, która ma kontakt z pacjentem w gabinecie stomatologicznym jest higienistka bądź asystentka stomatologiczna, przeprowadzająca zabiegi profilaktyczno-higieniczo-lecznicze będące wstępem do zasadniczego leczenia stomatologicznego. Dlatego też tak istotne jest poszerzanie naszej wiedzy w tej kwestii, bowiem wiele nieprawidłowości zauważonych w jamie ustnej może mieć związek z istnieniem zmian przednowotworowych, nowotworów, chorób zakaźnych, niedoborów pokarmowych, chorób układowych, zatruć, uzależnień lub być skutkiem zażywanych leków a obowiązkiem asystentki i higienistki jest wychwycenie tych zmian i poinformowanie lekarza stomatologa, który podejmie decyzję, co do dalszego postępowania.

Oczywiście nie wszystkie zmiany zaobserwowane w obrębie jamy ustnej muszą być patologicznymi, więc należy umieć je odróżnić od struktur anatomicznych i stanu prawidłowego. Przykładami takich struktur mogą być:

• brodawki okolone

• brodawki liściaste

• język pofałdowany

• żylakowatość języka

• ektopowe występowanie gruczołów łojowych

• pigmentacja fizjologiczna

   
   

Odpowiednie postępowanie diagnostyczne polega więc na:
 

• zebraniu dokładnego wywiadu ogólnomedycznego i stomatologicznego

• przeprowadzeniu szczegółowego badania zewnątrz- i wewnątrzustnego

Niezmiernie ważne jest zapisanie wyników badań w karcie pacjenta w sposób jasny, tak by nie było dwuznaczności, pomyłek i pominięć. Należy dodać, że karta pacjenta powinna być na bieżąco aktualizowana.

Patologie błony śluzowej jamy ustnej mogą występować u pacjentów w każdym wieku, niektóre jednak są bardziej typowe dla osób młodych inne natomiast częściej występują u osób starszych i tak dla przykładu infekcja Candida, ustna postać liszaja płaskiego, leukoplakia, zmiany nadżerkowe, stomatopatie protetyczne, nowotwory, zmiany przerostowe częściej występują u osób po 50 roku życia. Mogą się one różnić obrazem klinicznym i przebiegiem, być objawem chorób skóry, defektów lub nadwrażliwości układu immunologicznego, chorób układowych, zaburzeń wrodzonych, reakcji alergiczno-toksycznych, infekcji bakteryjnych, wirusowych i grzybiczych lub mieć podłoże idiopatyczne. Zmiany patologiczne w obrębie jamy ustnej mogą wystąpić także w prawidłowo przebiegającej ciąży!

   W ramach profilaktyki i wspomagania leczenia zapalenia błony śluzowej jamy ustnej jednym z zalecanych produktów jest roztwór Sodentu, który oczyszcza śluzówkę z patogenów oraz nawilża ją przywracając możliwość mówienia, połykania, w efekcie wykazując zmniejszenie bólu w jamie ustnej. Może on być stosowany u pacjentów z zapaleniem błony śluzowej jamy ustnej i gardła, suchością jamy ustnej i bólem w jamie ustnej.

Profilaktyka i wspomaganie leczenia zapalenia błony śluzowej jamy ustnej

Autor: prof. dr hab. Maria Chomyszyn-Gajewska
 
 

   Jama ustna wysłana jest błoną śluzową, która stale jest nawilżana przez ślinę produkowaną przez ślinianki. Ta błona śluzowa, pełni wiele ważnych funkcji dla organizmu, między innymi bierze udział w żuciu, wyścieła, a także znajdują się w niej zakończenia nerwowe i receptory dotyku, temperatury i zmysłu smaku. Chroni głębiej położone tkanki przed urazami związanymi z procesem żucia, stanowi barierę utrudniającą wnikanie mikroorganizmów (oprócz wirusów), obcych antygenów i substancji toksycznych. Uczestniczy w nawilżaniu i wstępnym trawieniu pokarmu przez wydzielinę znajdujących się w niej gruczołów. Bierze udział w formowaniu kęsa pokarmowego, umożliwia połykanie i trawienie. Wszystko to sprawia, że utrzymanie zdrowia jamy ustnej jest jednym z ważniejszych zadań pacjenta.

   Do najczęściej występujących chorób w jamie ustnej należą próchnica, choroby przyzębia (dziąseł) i różne stany patologiczne, takie jak infekcje grzybicze, bakteryjne i wirusowe. Normalne funkcjonowanie błony śluzowej w jamie ustnej utrudniają urazy mechaniczne, chemiczne i wady wrodzone, a także może się ona stać miejscem rozwoju groźnych dla życia nowotworów. Wiele chorób ogólnoustrojowych powoduje powstanie różnego rodzaju objawów na błonie śluzowej jamy ustnej, takich jak zaczerwienienie, plamy, pęcherzyki, nadżerki oraz świąd i ból. Należą do nich między innymi cukrzyca, alergie, niektóre choroby dermatologiczne (np. liszaj płaski), choroby krwi, AIDS. Choroby, którym towarzyszy ograniczenie wydzielania śliny przyczyniają się do nasilenia próchnicy zębów, suchości w jamie ustnej (kserostomia), większego odkładania osadów nazębnych, a także ułatwiają powstanie uszkodzeń błony śluzowej. Utrudnia to utrzymanie higieny jamy ustnej i u niektórych pacjentów występują objawy halitozy tzn. nieprzyjemnego zapachu z ust.

   W jamie ustnej występują również różnego rodzaju powikłania po leczeniu farmakologicznym, oraz chemio- i radioterapii. Są to reakcje zapalne, alergiczne, zakażenia grzybicze (kandydozy), wirusowe i bakteryjne. Objawiają się w postaci zaczerwienienia, obrzęków, pęcherzyków, nadżerek, zmian o charakterze aft oraz owrzodzeń. Patologiczna reakcja może mieć charakter ograniczony albo rozlany jak w tzw. mukositis (powikłanie po radio- i chemioterapii).

   Wraz ze wzrostem efektywnego leczenia nowotworów coraz większego znaczenia nabiera leczenie wspomagające, a powikłania po leczeniu przeciwnowotworowym stają się istotnym problemem klinicznym. Zapalenie błony śluzowej jamy ustnej jak podobnie jak i całego przewodu pokarmowego jest jednym z najczęściej występujących niepożądanych objawów leczenia przeciwnowotworowego. Pojawia się ono zarówno po napromienianiu jak i po chemioterapii, a zwłaszcza wysokodawkowej chemioterapii z następowym przeszczepieniem macierzystych komórek krwiotwórczych (szpiku kostnego) oraz leczeniu ukierunkowanym molekularnie.
Zapalenie błony śluzowej jamy ustnej może mieć różne nasilenie – od zaczerwienienia i obrzęku do głębokich owrzodzeń. Od stopnia uszkodzenia błony śluzowej zależy natężenie dolegliwości bólowych, które w wielu przypadkach uniemożliwiają przyjmowanie pokarmów stałych i płynnych co wiąże się z ryzykiem niedożywienia. Ból związany z zapaleniem błony śluzowej ogranicza również komunikację i ogólny komfort pacjenta, znacznie obniżając jakość życia chorych; niekiedy pacjenci wiążą zapalenie błony śluzowej z depresją oraz zaburzeniami snu.
W konsekwencji zapalenia błony jamy ustnej w leczeniu onkologicznym może dojść do:
uciążliwego, przewlekłego i ostrego bólu, bezsenności, trudności w połykaniu leków i pożywienia, grzybicy jamy ustnej, konieczności leczenia stomatologicznego, chirurgicznego w tym również pobytu w szpitalu, przerwania leczenia onkologicznego.

   Jedną z metod leczenia i zapobiegania powyższym zmianom jest zmiana pH śliny w jamie ustnej w kierunku bardziej zasadowego co stanowi niesprzyjające środowisko dla rozwoju patologicznej mikroflory. Badania kliniczne wykazały, że roztwory o zasadowym pH redukują nasilenie zapalenia błony śluzowej jamy ustnej, skracają czas utrzymywania się dolegliwości bólowych oraz czas stosowania i dawkę leków przeciwbólowych zlecanych z powodu bólu w jamie ustnej.

   Sodent (sodu wodorowęglan, do sporządzenia około 4% roztworu wodnego; nie zawiera konserwantów, barwników, substancji smakowych ani zapachowych), jest preparatem przeznaczonym do sporządzenia roztworu do płukania jamy ustnej. Zaleca się go w następujących przypadkach:
– stanów zapalnych błony śluzowej jamy ustnej, pojawiających się często np. podczas terapii przeciwnowotworowej, po chemioterapii, podczas leczenia białaczek i u osób z AIDS, a także u pacjentów z kserostomią (suchość w jamie ustnej),
– zapobiegania i leczenia kandydozy jamy ustnej,
– zapobiegawczo i leczniczo po operacjach w jamie ustnej,
– wystąpienia mukositis (zapalenie błony śluzowej jamy ustnej),
– wszelkich stanów chorobowych zapalne i nadżerkowych na błonie śluzowej jamy ustnej.

   Jest to dobrze znana i bezpieczna substancja o szerokim zastosowaniu i właściwościach. Ogranicza ona powstawanie próchnicy poprzez zmniejszenie rozpuszczalności szkliwa i zwiększenie remineralizacji szkliwa (składnik past do zębów). Zwiększając pH śliny tworzy niekorzystne środowisko dla mikroorganizmów, neutralizuje kwasy, pomaga utrzymać odpowiednią wilgotność jamy ustnej i zmniejszyć liczbę chorobotwórczej flory. Przynosi ulgę w stanach zapalnych śluzówki i podnosi poczucie komfortu. Badania kliniczne wykazały, że roztwór ten redukuje zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, skraca czas utrzymywania się dolegliwości bólowych oraz czas stosowania i dawkę leków przeciwbólowych zlecanych z powodu bólu w jamie ustnej. Sodent oczyszcza śluzówkę z patogenów i nawilża ją przywracając możliwość mówienia, połykania, co w efekcie zmniejsza ból w jamie ustnej.
W piśmiennictwie krajowym i zagranicznym opisanych jest sporo zastosowań sodu wodorowęglanu w medycynie, między innymi u pacjentów dializowanych, z chorobami nerek, w transplantologii oraz w chorobach narządu oddechowego. Znajdują się też informacje na temat możliwości zastosowania sodu wodorowęglanu u sportowców oraz ludzi aktywnych i towarzyszący, pozytywny jego wpływ na wyniki sportowe.

   W ramach profilaktyki i wspomagania leczenia zapalenia błony śluzowej jamy ustnej jednym z zalecanych produktów jest roztwór Sodentu, który oczyszcza śluzówkę z patogenów oraz nawilża ją przywracając możliwość mówienia, połykania, w efekcie wykazując zmniejszenie bólu w jamie ustnej. Może on być stosowany u pacjentów z zapaleniem błony śluzowej jamy ustnej i gardła, suchością jamy ustnej i bólem w jamie ustnej.

Pielęgnacja jamy ustnej u pacjentów onkologicznych – porady eksperta

autor: Paulina Staroń
 
 

   Odpowiednia pielęgnacja jamy ustnej odgrywa ważną rolę u pacjentów poddanych terapii onkologicznej. Właściwe postępowanie wspomagające jest szczególnie istotne w przypadku nowotworów regionu głowy i szyi. W poniższym tekście znajdziecie Państwo praktyczne wskazówki przygotowane przez eksperta – Paulinę Staroń, która pracuje w Gliwickim Centrum Onkologii im. Marii Skłodowskiej–Curie jako higienistka stomatologiczna. W swojej codziennej pracy zajmuje się przygotowaniem oraz leczeniem wspomagającym pacjentów onkologicznych.   Najczęstszym skutkiem ubocznym leczenia onkologicznego nowotworów regionu głowy i szyi jest zapalenie błony śluzowej jamy ustnej określanej jako mucositis (ang. mucosal barier injury – MBI ).

   Uszkodzenie bariery śluzówkowej zlokalizowane w obrębie jamy ustnej określane jest jako ORAL MBI (OMBI), a jeśli wystąpi ona w dalszych odcinkach przewodu pokarmowego, to mamy do czynienia z tzw. GUT MBI (GMBI). Zmiany w jamie ustnej pojawiają się najczęściej na nierogowaciejącej błonie śluzowej policzków, warg, dna jamy ustnej, bocznych i brzusznej powierzchniach języka, a także na podniebieniu miękkim – choć mogą obejmować również inne obszary jamy ustnej. Radioterapia i chemioterapia nowotworów regionu głowy i szyi wiąże się niestety z dużymi skutkami ubocznymi w jamie ustnej. Mogą one uniemożliwić prawidłowe odżywianie pacjenta oraz podawanie płynów i leków. Przygotowanie chorego do leczenia nowotworów głowy i szyi powinno zacząć się w gabinecie stomatologicznym, gdzie lekarz dokładnie zbada pacjenta oraz zaplanuje dalsze postępowania. Należy wykonać zdjęcie panoramiczne jamy ustnej, a następnie przeprowadzić sanacje jamy ustnej, czyli kompleksowe wyleczenie wszystkich schorzeń w jamie ustnej. Aby zmniejszyć dolegliwości w trakcie terapii chory musi utrzymywać ścisłą higienę i rozpocząć ją już przed właściwym leczeniem (minimum dwa tygodnie). Ważne jest, aby pacjent był zmotywowany i współpracował ze swoim lekarzem. Po zakończonej terapii przeciwnowotworowej bardzo ważne jest, aby kontrole u specjalisty-stomatologa odbywały się co 3 miesiące, aby wykryć każdy najmniejszy ubytek próchnicowy.